بیشتر اوقات، وقتی یک ترجمه خوب را توصیف می کنیم، به مفهوم وفاداری اشاره می کنیم. ما معتقدیم که متن ترجمه شده باید به متن اصلی وفادار باشد، به سبک متن اصلی به همان اندازه توصیف جزء به جزء مواردی که در آن است احترام بگذارد. با این حال در برخی موارد مترجم ممکن است ریسک کند و بخواهد با تلاش بیش از حد برای ارتقای ترجمه اش به متن مقصد کار را خراب کند. به قدری بخواهد به همانندی متن مقصد برپایه متن مبدع تاکید کنند که درک ترجمه متن را مشکل کند. بنابراین کارکرد ترجمه به معنای اصلیش اینجا از بین میرود. دقیقا اینجاست که باید از خود بپرسیم: آیا نیاز است تا این حد به متن اصلی وفادار بمانیم؟
به عنوان مثال جمله های طولانی انگلیسی که گاهی به چند خط بدون فعل می رسند و برخی مترجم ها تلاش می کنند عینن به همان سبک بنویسند. در صورتی که مترجم های دیگر با تقسیم کردن کل متن به جملات کوتاه تر و یا نوشتن مفهوم متن به جای کلمه به کلمه ترجمه کردن کار را برای خواننده فارسی زبان راحتتر می کنند.
یا کاری که در تبلیغات و یا کپی رایتینگ انجام می شود. یک عنوان تبلیغی چیزی شبیه تبلیغات سامسونگ در ایران را در نظر بگیرید. که جمله اصلی با فرهنگ ایرانی به «از کران گذر» نوشته شده است. و برای سامسونگ نوت که « فراتر برو» به جای کلمه بدون حاشیه قاب استفاده شده. در این مواقع اگر از کلمات اصلی خود متن یا وفاداری مطلق به متن مبدا استفاده شود تاثیرگذاری خود را از دست می دهد. گاهی در ترجمه داستان ها و مقاله ها هم همین مشکلات پیش می آید. مترجم باید انتخاب کنم که مخاطب از متن درک کامل و صحیح همراه با لذت خواندن داشته باشد و یا هرآنچه که متن مبدا گفته را کاملا بازتاب دهد.
برخی نظریه های مطرح شده
در سال ۱۹۷۸، زبان شناس معروف هانس ورمیر برای اولین بار تئوری اسکوپوس (skopos) را مطرح کرد. اسکوپوس یک کلمه با خاستگاه یونانی (σκοπός) به معنی “هدف” است. این تئوری معتقد است که هم مترجم و هم مترجم هم زمان باید به خاطر داشته باشند که بیشتر از هر چیز دیگیری، عملکرد کلماتی که ترجمه می کنند مهم است. برای مثال همان تبلیغات و یا فروش محصول، هدف اصلی فروش آن قطعه از محصول و جذب مشتری است، پس هدف زبان باید رسیده به همان تاثیر در مخاطب هدف باشد.
شاید اهمیت اسکوپوس در ترحمه های فیلم مشهود باشد، به خصوص وقتی که کودکان مخاطب هدف هستند. هدف از ترجمه زیرنویس و یا دوبله فیلم این است که کودکان در سراسر جهان به همان اندازه کودکان زبان اصلی از دیدن فیلم سرگرم شوند.
یا حتی در خواندن یک متن داستانی که در آن از اصطلاحات و تیکه و کنایه های مناسب با یک فرهنگ استفاده شده بهتر است با فرهنگ مخاطب هماهنگ و قابل درک باشد. اما در متون علمی که هر بخش متن توضیح مشخص دارد امکان این تغییرات از جانب مترجم کم است. به نوعی ما می گوییم دست مترجم در آزاد ترجمه کردن بسته است.
این مفهوم محدود به زبان نیست؛ شامل آداب و رسوم، دیدگاه های جهانی که در زبان تبلور می یابند نیز هست.
هدف اصلی چیست؟
برای پاسخ به این سوال که باعث شد این بحث را مطرح کنیم، به جرات می گویم که به عنوان یک قاعده کلی برای ترجمه، اثربخشی مهم تر از وفاداری است. البته که هرگز معنای متن اصلی را تغییر نمی دهیم، بلکه هر چیزی را که ممکن است در ترجمه از بین برود، تطبیق می دهیم. حفظ منظور اصلی نویسنده همیشه اولویت اول ماست.
